Маҳкумлар ҳуқуқлари

Маҳкумларга нисбатан озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланиб уларнинг баъзи ҳуқуқлари чекланишига қарамасдан улар бир қатор  асосий ҳуқуқларга эга бўладилар.

Хусусан, барча маҳкумларга инсон сифатида ўзига хос қадр-қиммати туфайли ҳурмат билан муносабатда бўлиш;

ирқи, ранги, жинси, тили, дини, сиёсий ёки бошқа эътиқоди, миллий ёки ижтимоий келиб чиқиши, мулкий, мулк ёки бошқа мавқеи бўйича камситмаслик;

уларнинг диний эътиқодлари ва маданий анъаналарини ҳурмат қилиш;

барча маҳкумлар инсон шахсини ҳар томонлама ривожлантиришга қаратилган маданий тадбирларда қатнашиш ва таълим олиш;

маҳкумларнинг мамлакат меҳнат бозорига қайта интегрatsiялашувини осонлаштирадиган ва ўзларини ва оилаларини молиявий қўллаб-қувватлашга ҳисса қўшишга имкон берадиган мазмунли, пуллик иш билан шуғулланиш;

мамлакатда мавжуд бўлган соғлиқни сақлаш хизматларидан уларнинг ҳуқуқий аҳволига қараб камситилмасдан фойдаланиш ва бошқалар.

Шунингдек, барча маҳкумлар Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларatsiясида ва агар манфаатдор давлат иштирокчи бўлса, Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пактда ва Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пакт ва унга факултатив протокол, шунингдек, БМТнинг бошқа инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро конвенцияларида назарда тутилган ҳуқуқлари ва асосий эркинликларини (озодликнинг чекланиши ва сайлов жараёни билан боғлиқ баъзи ҳуқуқ ва эркинликлар  бундан мустасно) сақлаб қоладилар.

Халқаро миқёсда маҳкумлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича кўплаб ҳалқаро ва минтақавий ҳужжатлар қабул қилинган. 1955 йилда БМТнинг Жиноятчиликнинг олдини олиш ва ҳуқуқбузарларга қарши кураш бўйича биринчи Конгрессида Маҳкумлар билан муомала қилишнинг минимал стандарт қоидалари қабул қилинди. 2015 йилда БМТ Бош Ассамблеяси ХХ асрнинг энг таниқли маҳбусларидан бири шарафига ушбу қоидаларнинг янгиланган ва кенгайтирилган версиясини (“Нелсон Мандела қоидалари”) тасдиқлади.

Натижада, Нелсон Мандела қоидалари аъзо давлатлар учун судгача қамоқда сақланаётган шахслардан тортиб, озодликдан маҳрум қилиш жазосига ҳукм қилинган маҳкумларнинг ҳуқуқлари бўйича батафсил кўрсатмаларни ўз ичига олади.

Қоидалар маҳкумларнинг инсоний қадр-қимматини ҳурмат қилиш, қийноқ ва бошқа турдаги суиистеъмолларга йўл қўймаслик мажбуриятига асосланади. Қоидаларда интизомий чоралардан тортиб соғлиқни сақлашгача бўлган кенг кўламли масалалар бўйича кўрсатмалар батафсил баён этилган.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 28-моддасида озодликдан маҳрум этилган шахслар ўзига нисбатан инсоний муомалада бўлиниши ҳамда инсон шахсига хос бўлган шаъни ва қадр-қиммати ҳурмат қилиниши ҳуқуқига эга эканлиги кафолатланган.

Шу билан бирга, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-ижроия кодексида (ЖИК) маҳкумлар ҳуқуқлари белгилаб берилган. Жумладан, ЖИКнинг 9-моддасига кўра маҳкумлар қуйидаги ҳуқуқларга эга:

жазони ўташ тартиби ва шартлари тўғрисида, ўз ҳуқуқлари ва мажбуриятлари ҳақида ахборот олиш;

жазони ижро этувчи муассаса ёки орган маъмуриятига, бошқа давлат органлари ва жамоат бирлашмаларига ўз она тилида ёки бошқа тилда таклиф, ариза ва шикоятлар билан мурожаат этиш;

ўз таклиф, ариза ва шикоятларига мурожаат этилган тилда жавоб олиш. Мурожаат этилган тилда жавоб беришнинг иложи бўлмаган тақдирда жавоб Ўзбекистон Республикасининг давлат тилида берилади. Жавобни интизомий қисмга жўнатиш ва озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган шахс мурожаат этган тилга таржима қилиб бериш жазони ижро этувчи муассаса ёки орган томонидан таъминланади;

тушунтириш бериш ҳамда ёзишмалар олиб бориш, зарур ҳолларда таржимоннинг шу жумладан сурдотаржимоннинг хизматидан фойдаланиш;

ўқув, бадиий ва бошқа хил ахборот материалларидан фойдаланиш;

соғлиғини сақлаш, шу жумладан тиббий хулосага кўра амбулатория-поликлиника ва стatsiонар шароитда тиббий ёрдам олиш;

об-ҳаво шароити йўл қўйса, ишдан бўш вақтида тоза ҳавода жисмоний машқлар билан шуғулланиш;

жазони ижро этиш муассасасининг психологик хизмат кўрсатиш ходимлари томонидан кўрсатиладиган психологик ёрдамни олиш. Озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган шахсларнинг психологик ёрдам кўрсатиш билан боғлиқ тадбирларда иштирок этиши фақат уларнинг розилиги билан амалга оширилади;

меҳнат тўғрисидаги қонунчиликка мувофиқ хавфсиз меҳнат шароитига эга бўлиш, дам олиш, таътилга чиқиш, шунингдек меҳнатига ҳақ тўланиши;

маҳкум ажнабий фуқаролар шунингдек ўз давлатларининг дипломатия ваколатхоналари ва консуллик муассасалари билан, Ўзбекистон Республикасида дипломатия ва консуллик муассасалари бўлмаган мамлакатларнинг фуқаролари эса, уларнинг манфаатларини ҳимоя қилишни ўз зиммасига олган давлатнинг дипломатия ваколатхоналари билан алоқа қилиб туриш ҳуқуқига эга.

Ижтимоий хавфи катта бўлмаган ва унча оғир бўлмаган жиноятлар содир этганлиги учун озодликдан маҳрум этиш жойларида сақланаётган маҳкумлар Ўзбекистон Республикаси Президенти, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси депутатлари, халқ депутатлари вилоят, туман ва шаҳар Кенгашлари депутатлари сайловларида ҳамда референдумда иштирок этиш ҳуқуқига эга.

Belgilangan matnni tinglash uchun quyidagi tugmani bosing Powered by GSpeech