“Ота-она меҳридан маҳрум ва ногиронлиги бор болаларни қўллаб-қувватлаш, уларни жамиятнинг фаол аъзолари сифатида тарбиялаш  барчамиздан жиддий эътибор ва амалий ҳаракатларни талаб қилади. Бирорта бола “мен етим ёки ногиронман” деб ўксинмаслиги, давлатимиз ва жамиятимизнинг меҳридан четда қолмаслиги керак. Уларни замонавий касб-ҳунарларга ўқитиш, барча шароитларни яратиб бериш нафақат вазифа, балки муқаддас бурчдир”.

Президент Шавкат Мирзиёев бу фикрларни ногиронлиги бўлган, ота-она қарамоғидан маҳрум ва етим болаларни давлат томонидан қўллаб-қувватлашни кенгайтириш ҳамда ижтимоий нафақаларни такомиллаштириш масалалари бўйича куни кеча ўтказилган видеоселектор йиғилишида билдирди.

Йиғилишда ногиронлиги бўлган болаларни қўллаб-қувватлаш ва даволаш масалаларига алоҳида эътибор қаратилди. Давлатимиз раҳбари бундай болаларни зарур тиббий восита ва аравачалар билан таъминлаш, жарроҳлик операциялари ўтказиш, имплантант ва протез ўрнатиш учун қўшимча маблағ ажратишга кўрсатма берди.

Шунингдек, ихтисослашган мактабларга йирик корхоналар ва кластерларни бириктириб, шароитларни яхшилаш мумкинлиги қайд этилди. Вояга етмаганлар билан ишлаш комиссиялари ўрнига Болалар масалалари бўйича миллий комиссия ташкил этилиши, ҳудудий комиссияларга эса вилоят ҳокимлари раҳбарлик қилиши белгиланди.

Яна бир муҳим янгилик: шу йил 1 сентябрдан бошлаб нафақа миқдори оиладаги болалар сонидан келиб чиқиб белгиланади. Бунда болалар ёши 14 ёшдан 18 ёшгача, тўлов муддати 6 ойдан 12 ойгача узайтирилади. Бундан ташқари, “темир дафтар”га кирган оилалар фарзандлари,  шунингдек боқувчисини йўқотган ва ногиронлиги бўлган болаларга мактабга чиқиши учун 500 минг сўмдан берилади.

Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, мазкур йиғилиш яқинда Ўзбекистонда БМТнинг Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенцияси амал қила бошлаганидан буён ногиронлиги бўлган барча инсонлар, хусусан, болалар манфаатларини ҳар томонлама таъминлаш мақсадида мамлакатимиз раҳбари ташаббуси билан ташкил этилган дастлабки муҳим, амалий ва самарали тадбир ҳисобланади.

Худди шу куни Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий маркази томонидан БМТнинг мамлакатимиздаги жамоаси ҳамда ЕХҲТнинг Ўзбекистондаги Лойиҳалари мувофиқлаштирувчиси билан биргаликда ўтказилган тантанали маросимда бу ҳақда атрофлича сўз юритилди. Тадбирда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенати аъзолари, Қонунчилик палатаси депутатлари, ҳукумат аъзолари, марказий идоралар раҳбарлари, халқаро ташкилотлар ва дипломатик корпус, шунингдек фуқаролик жамияти институти ва оммавий ахборот воситалари вакиллари иштирок этди.

Ўзбекистон Республикаси учун БМТ Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенцияcининг кучга киришига бағишланган анжуман иштирокчилари таъкидлаганларидек, кейинги беш йил давомида Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев БМТ Бош Ассамблеясининг олий минбаридан туриб илгари сурган миллий, минтақавий ва халқаро ташаббуслари кенг жамоатчилигимиз ҳамда жаҳон ҳамжамияти томонидан ҳар томонлама қўллаб-қувватлаб келинмоқда.

Бундай ижобий муносабат, бир томондан, Ўзбекистоннинг давлатимиз раҳбари белгилаб берган миллий тараққиёт йўлидан оғишмай, дадил одимлаётганини тасдиқласа, иккинчи томондан, мамлакатимизнинг халқаро майдонда ўрни ва нуфузи тобора мустаҳкамланиб бораётганига яна бир ёрқин далилдир.

Ўзбекистон Президенти 2021 йил 22 февраль куни БМТ Инсон ҳуқуқлари бўйича кенгашининг 46-сессиясидаги нутқида илгари сурган яна бир ташаббус яқинда муваффақият билан амалга оширилди. Бу ўринда гап 2021 йилда “Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенцияни (Нью-Йорк, 2006 йил 13 декабрь) ратификация қилиш ҳақида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни қабул қилингани ҳақида бормоқда.

БМТнинг Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенцияси ногиронлиги бўлган шахсларнинг ҳуқуқлари тенглиги, айниқса, аёллар ва болаларнинг таълим олиши, саломатлигини сақлаши, меҳнат қилиши, ўзи ва оиласи учун етарлича турмуш шароитига эга бўлишининг ҳуқуқий кафолатларини белгиловчи халқаро-ҳуқуқий ҳужжатдир. Мазкур Конвенция БМТ Бош Ассамблеяси томонидан 2006 йил 13 декабрда қабул қилинган ва 2008 йил 3 майда кучга кирган.

БМТнинг  Ногиронлар  ҳуқуқлари  тўғрисидаги конвенцияси  ХХI  асрда  қабул  қилинган  инсон  ҳуқуқлари  тўғрисидаги биринчи шартномадир.  2021 йил февраль ҳолатига кўра, БМТнинг 192 аъзо-давлатидан 182 таси ушбу халқаро ҳужжатни ратификация қилган.

Конвенция 50 та моддадан иборат бўлиб, дунёдаги ногиронлиги бўлган шахслар ҳолатини таҳлил қилиш асосида қабул қилинган. Конвенция инсонларнинг турли-туманлиги ва қадр-қиммати принципларини ўзида мужассамлаштирган. Унинг асосий ғояси шундан иборатки, ногиронлиги бўлган шахслар барча инсон ҳуқуқлари ва эркинликларидан камситишларсиз фойдаланиш имкониятига эга бўлиши керак.

Ўзбекистонда кам таъминланганлар, ногиронлар, ёшлар, аёллар ва қарияларни ижтимоий ҳимоя қилиш инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари соҳасидаги давлат сиёсатининг устувор йўналиши ҳисобланади.

Мамлакатимизнинг Ногиронлар ҳуқуқлари  тўғрисидаги  конвенцияга  қўшилишига  оид  масала  давлат бошлиғининг қуйидаги дастурий ҳужжатларида:

биринчидан,  “Ногиронлиги  бўлган  шахсларни  давлат  томонидан  қўллаб-қувватлаш  тизимини  тубдан  такомиллаштириш  чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармонида (2017 йил 1 декабрда қабул қилинган); 

иккинчидан,  Инсон  ҳуқуқлари  умумжаҳон  декларацияси  қабул қилинганининг 70 йиллигига бағишланган Тадбирлар дастурида (2018 йил 5 майдаги Фармон билан тасдиқланган);

учинчидан,  Инсон  ҳуқуқлари  бўйича  Ўзбекистон  Республикасининг Миллий стратегиясида (2020 йил 22 июндаги Фармон билан тасдиқланган); 

тўртинчидан,  Ўзбекистон  Республикаси  Президентининг  Бирлашган Миллатлар  Ташкилоти  Инсон  ҳуқуқлари  бўйича  кенгашининг  2021  йил  22 февралда бўлиб ўтган 46-сессиясидаги нутқида назарда тутилган.

БМТнинг  Инсон  ҳуқуқлари  бўйича  кенгаши  ва  БМТ  халқаро шартномавий  органлари  –  Иқтисодий,  ижтимоий  ва  маданий  ҳуқуқлар  қўмитасининг,  Ирқий  камситишни  тугатиш  бўйича  қўмитасининг  якуний тавсия  ва  мулоҳазаларида  Ўзбекистон  томонидан  Ногиронлар  ҳуқуқлари  тўғрисидаги  конвенцияни  ратификация  қилиниши  бўйича  чора-тадбирларни  такомиллаштириш  ва  бу борада тарғибот-ташвиқот  фаолиятини  амалга  ошириш  бир  неча марта тавсия этилган

Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенцияни ратификация қилиш жараёнида Ўзбекистон Республикаси томонидан ноёб тажриба қўлланилди. Яъни, халқаро-ҳуқуқий ҳужжат дастлаб миллий қонунчиликка имплементация қилиниб, шундан кейин ратификация қилинди.

Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини амалга ошириш доирасида ногиронларнинг ижтимоий ҳимояси ва тенглигини кафолатлайдиган бир қатор қонунлар қабул қилинди. 2020 йил 15 октябрда қабул қилинган “Ногиронлиги бўлган шахсларнинг ҳуқуқлари тўғрисида”ги Қонун ногиронларнинг ҳуқуқларини белгилайдиган асосий қонун ҳужжати ҳисобланади.

Конвенцияни ратификация қилишда 3 та манба: миллий қонунчилик, хорижий юридик амалиёт ва ушбу Конвенциянинг ўзига таянилди. АҚШ, Буюк Британия, Германия, Швейцария, Россия, Беларусь, Украина, Озарбайжон каби давлатлар тажрибаси чуқур ўрганилди.

Хусусан, АҚШ, Буюк, Британия, Германия, Швейцария каби етакчи хорижий давлатлар Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенцияни ратификация қилган ҳолда, тегишли миллий қонунларини ҳам қабул қилган. Бу қонунларнинг барчаси мазмунан ўхшаш бўлиб, Конвенция талаблари негизида ишлаб чиқилган.

Ногиронлиги бўлган шахслар ҳуқуқларини жамият ҳаётининг сиѐсий, ижтимоий-иқтисодий ва маданий соҳаларида ҳимоя қилиш асосида қандай вазият бўлишидан қатъи назар инсонни, шу жумладан ногиронлиги борлиги туфайли камситмаслик принципи ётади. Бу борада нафақат давлат тузилмалари, балки фуқаролик жамияти институтлари ҳам фаоллик кўрсатаётгани жуда муҳим.

Бугунги кунда мамлакатимизда ногиронлик соҳасида 600 га яқин нодавлат нотижорат ташкилоти фаолият юритмоқда. Улар орасида:

• Ўзбекистон ногиронлар жамияти;
• Ўзбекистон ногиронлар жамоат фонди;
• Ўзбекистон Ногирон ишбилармон аёллар миллий ассоциацияси;
• Имконияти чекланган ёшлар ва болалар маркази;
• Ўзбекистондаги фалаж ногирон болалар ва ўсмирларга ёрдам бериш “Умр” жамоатчилик маркази;
• “Инклюзив ҳаёт” ногиронлар жамоат бирлашмаси;
• Ўзбекистон Кўзи ожизлар жамияти;
• Ўзбекистон карлар жамияти каби ННТлар бор.

Ушбу нодавлат нотижорат ташкилотларининг вакиллари Конвенцияни ратификация қилишда фаол иштирок этди.

Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенциянинг ратификация қилиниши ногиронлиги бўлган шахсларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш соҳасида замонавий усуллар ва халқаро стандартларни жорий этишга, Конвенциянинг асосий қоидаларини амалга оширишга, шунингдек Барқарор ривожланиш мақсадларининг “Ҳеч кимни ортда қолдирманг” тамойилини амалга оширишга ёрдам беради.

Конвенцияни ратификация қилиш натижасида – ногиронлиги бўлган шахсларни ижтимоий ҳимоя қилиш тизими халқаро норма ва стандартларга мувофиқлашиши, ногиронлиги бўлган шахсларни ижтимоий ҳимоя қилишни кучайтириш бўйича халқаро ташкилотларнинг мақсадли ресурсларини жалб қилиш имкони кенгайишини, аҳолини ижтимоий ҳимоя қилишдаги мамлакатимизнинг ижобий халқаро имижи янада яхшиланишига хизмат қилади.

Мамлакатимизда аҳоли, айниқса, эҳтиёжманд, кўмакка муҳтож одамларни кучли ижтимоий ҳимоялаш борасидаги эзгу саъй-ҳаракатлар миллий, хорижий ва халқаро экспертлар томонидан юксак баҳоланмоқда.  Ўзбекистонда БМТ Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенциясининг кучга кириши бу борадаги амалий ишларнинг ўзига хос давомидир.

Хулоса қилиб айтганда, Ўзбекистон Президенти БМТ Инсон ҳуқуқлари бўйича кенгашининг 46-сессиясидаги нутқида илгари сурган ташаббусларни рўёбга чиқариш йўлида мамлакатимизда тизимли асосда муҳим ҳуқуқий, ташкилий ва амалий қадамлар қўйилмоқда. Зеро, Юртбошимиз юксак минбардан туриб, Ўзбекистонда алоҳида эҳтиёжга эга бўлган шахсларнинг ҳуқуқларини таъминлашга жиддий эътибор қаратилаётганини таъкидлагани бежиз эмас.

Ғулом Мирзо