Bizning ustuvor vazifamiz — inson salohiyatini ro‘yobga chiqarishga har tomonlama ko‘maklashish, uning asosiy huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilishdan iborat. 

Bu jamiyatda tinchlik va barqarorlik, farovon hayotni ta’minlashning asosiy shartidir.

Prezident Shavkat Mirziyoevning

“Yangi O‘zbekiston strategiyasi” kitobidan

Inson huquqlarini ta’minlash haqida gap borganida, avvalo, ta’kidlash  joizki, bu tamoyil har bir mamlakat Konstitutsiyasi asosida amalga  oshadi. Jumladan, O‘zbekistonda ham Konstitutsiya va qonun normalari  so‘zsiz ishlashi uchun ishonchli huquqiy kafolat yaratilgan. Ayniqsa, keyingi yillarda yurtimizda inson huquqlarini ta’minlash  borasida juda katta natijalarga erishildi.

Xususan,  inson  huquqlarini  rag‘batlantirish, himoyalash va ularga rioya qilish davlat  siyosatining  ustuvor  yo‘nalishlaridan  biriga  aylandi. Majburiy mehnat va bolalar mehnatiga  barham  berildi.  Sud-huquq  sohasi tubdan isloh qilindi. Bu jarayonda sud hokimiyati fuqarolar huquqlari, erkinliklari va qonuniy  manfaatlarini  himoya  qiladigan  tuzilmaga aylandi. Prezidentimiz “sudyaning ongida — adolat, tilida — haqiqat, dilida— poklik bo‘lishi kerak”, degan g‘oyani ilgari surdi.  Ana  shu  g‘oya  asosida  jinoiy  jazolar liberallashtirildi. Huquqni muhofaza qiluvchi  organlar  va  sud  idoralarining  ko‘p yillar  davomida  saqlanib  kelgan,  asosan, jazolashdan  iborat  bo‘lgan  funksiyasiga chek qo‘yildi.

Davlatimiz  rahbari  tashabbusi  bilan  Inson  huquqlari  bo‘yicha  milliy  strategiya qabul  qilindi.  O‘zbekiston  BMTning  Inson huquqlari bo‘yicha kengashiga a’zo etib saylandi. Bu ham mamlakatimizda yuritilayotgan oqilona  siyosatning  yuksak  xalqaro  e’tirofi sifatida bo‘y ko‘rsatdi.

Prezidentimiz  xalqaro  miqyosda  ham  inson  huquqlarini  ta’minlashning tashabbuskori bo‘lib kelayotir. Davlatimiz  rahbari  taklifi asosida  BMT  Bosh  Assambleyasining  “Ma’rifat  va  diniy  bag‘rikenglik”  rezolyusiyasi  qabul qilindi.  Prezidentimiz  BMT  Inson huquqlari bo‘yicha kengashining 46-sessiyasida o‘zbek tilida so‘zlagan  nutqida  ushbu  nufuzli  tashkilot  shafeligida  Yoshlar  huquqlari bo‘yicha  jahon  konferensiyasini o‘tkazish,  BMTning  Yoshlar  huquqlari  to‘g‘risidagi  konvensiyasini qabul qilish, “Inson huquqlari sohasida  ta’lim”  deklaratsiyasining  10 yilligiga bag‘ishlab global forum o‘tkazish bo‘yicha yangi tashabbuslarni ilgari surdi. Eng muhimi, bu tashabbuslarning  barchasi  xalqaro hamjamiyat  tomonidan  qizg‘in  qo‘llab-quvvatlandi. O‘zbekistonda  inson  huquqlari  va  erkinliklarini  ta’minlash xalqimiz uchun farovon va munosib turmush  sharoitini  yaratib  berishga  qaratilgan  demokratik  islohotlarning  bosh  mezoniga  aylanib  ulgurdi.

Albatta, bu boradagi ishlar kelgusi besh yillik — taraqqiyotimizning  yangi  bosqichida  ham  tizimli va izchil davom etadi.

Shavkat  Mirziyoev  O‘zbekiston Respublikasi  Prezidenti  lavozimiga  kirishishga  bag‘ishlangan tantanali  marosimidagi  nutqida “Asosiy  qomusimiz  kafili  sifatida Konstitutsiya va qonunlarimiz talablarini so‘zsiz bajarish, “Inson  qadri  uchun” degan ustuvor  tamoyilni  to‘la  ro‘yobga chiqarish  bundan  buyon  ham  faoliyatimning  bosh  mezoni  bo‘lib qoladi”, deya alohida ta’kidladi.

Fuqarolarning  huquq  va  erkinliklari,  asosiy  manfaatlarini himoya  qilish,  inson  huquqlari  sohasida  xalqaro  va  mintaqaviy  tuzilmalar  bilan  hamkorlikni  rivojlantirishda  Inson  huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Milliy markazi alohida o‘rin tutadi.  Markaz  davlat  organi  sifatida  O‘zbekiston  Respublikasining inson  huquqlari  sohasidagi  xalqaro  majburiyatlarini  bajarish bo‘yicha davlat organlari va boshqa tashkilotlarning  o‘zaro  hamkorligini,  milliy  ma’ruzalar  tayyorlanishini,  inson  huquqlarini  himoya qilish bo‘yicha xalqaro tashkilotlar bilan  hamkorlikni  kengaytirishni ta’minlash borasida ish olib bormoqda.

Milliy  markaz  tashkil  etilganiga  25  yil  to‘ldi.  Shu  munosabat  bilan  mamlakatimizda 10 noyabrdan 10 dekabrgacha Inson huquqlari  oyligi  o‘tkazilmoqda.

Markaz  tashkil  etilgandan  buyon o‘tgan  chorak  asr  davomida  u  inson huquqlari  sohasidagi  davlat  siyosatining  samarali  amalga  oshirilishi,  ushbu  masalalarga  rioya etilishini o‘rganish, tahlil qilish, umumlashtirish,  milliy  ma’ruzalar tayyorlash, bu sohadagi normativ-huquqiy  hujjatlarni  takomillashtirish, xalqaro va mintaqaviy tuzilmalarning  tavsiyalari  bo‘yicha milliy harakat rejalarini ishlab chiqishda faollik ko‘rsatmoqda.

Keyingi yillarda markaz faoliyati  tubdan  yangicha  ruhda  faoliyat  ko‘rsatmoqda.  2020  yilda qabul  qilingan  Inson  huquqlari bo‘yicha  milliy  strategiyasida mamlakatda  inson  huquqlari  va erkinliklarini  ta’minlash  bo‘yicha  davlat  siyosatini  amalga oshirishning  asosiy  vazifalari  va  yo‘nalishlari  belgilandi.

Jumladan,  strategiyada  O‘zbekistonning  inson  huquqlari  va  erkinliklari  sohasidagi  xalqaro reytinglar  va  indekslar  bo‘yicha dunyodagi  50  ta  yetakchi  mamlakat qatoriga  kirishini  ta’minlash vazifasi qo‘yilgan.

Inson huquqlari bo‘yicha milliy markaz  tomonidan  mazkur  strategiyani amalga oshirish uchun davlat organlari  va  fuqarolik  jamiyati institutlari  bilan  qonun  ustuvorligini qaror toptirish, davlat va jamiyat tomonidan alohida himoya  qilinishga  muhtoj  shaxslarni  ijtimoiy  qo‘llab-quvvatlash va  ularga  xizmat  ko‘rsatish  sifatini  oshirish,  gender  tenglikni ta’minlash,  sifatli  ta’lim  va tibbiy  xizmatlar  olish  uchun  keng imkoniyatlar yaratish, keksa yoshdagilarni ijtimoiy integratsiyalash, bolalar, yoshlar, xotin-qizlar, nogironligi bo‘lgan shaxslar va migrantlar huquqlarini himoya qilish bo‘yicha  hamkorlikni  kuchaytirish yuzasidan  qator  tadbirlar  ishlab chiqilgan va izchillik bilan amalga oshirilmoqda.

O‘zbekiston  hozirgi  paytda  BMTning  inson  huquqlari  bo‘yicha 6 ta asosiy shartnoma va 4 ta fakultativ  protokoliga  qo‘shilgan.

2030 yilgacha mo‘ljallangan Barqaror rivojlanish maqsadlari mamlakatimizda  har  bir  insonning huquq  va  qonuniy  manfaatlarini ta’minlashni ko‘zda tutadigan “hech kimni e’tibordan chetda qoldirmaslik” tamoyili asosida hayotga tatbiq etilmoqda.

Markaz  inson  huquqlariga  taalluqli qonunlar va boshqa normativhuquqiy  hujjatlar  loyihalarini tayyorlashda  bevosita  ishtirok etadi,  shuningdek,  ularga  ekspert xulosalari,  takliflari  va  mulohazalarini tayyorlaydi.

Yevropada  xavfsizlik  va  hamkorlik  tashkilotining  “Inson huquqlari,  erkinliklari  va manfaatlari sohasida O‘zbekiston Respublikasi qonunlari va xalqaro  shartnomalarini  bajarish  bo‘yicha  davlat  organlari faoliyati  ustidan  fuqarolik institutlariga  jamoatchilik nazoratini olib borishga ko‘maklashish” loyihasi amalga oshirilmoqda.

BMTning  fuqaroligi  bo‘lmagan insonlar  sonini  kamaytirishga  qaratilgan  chaqirig‘iga  javoban   mamlakatimizda  2020  yilda  50  ming  vatandoshimizga  O‘zbekiston fuqaroligi taqdim etildi.  Bu  yil  yana  20  ming  odamga fuqarolik berilishi rejalashtirilgan.  BMTning  Qochqinlar ishlari  bo‘yicha  Oliy  komissari boshqarmasi  O‘zbekistonning  ana shu sohadagi tashabbusini o‘rganish lozimligini e’tirof etdi.

O‘zbekiston Prezidenti huzurida Fuqarolik jamiyatini rivojlantirish  bo‘yicha  maslahat  kengashi tuzilgan, “Inson huquqlari himoyasi  uchun”  ko‘krak  nishoni ham  ta’sis  etilgan.  Bugungi  kunda   mamlakatimizda  9200  dan  ko‘proq  nodavlat  notijorat  tashkilot jismoniy  va  yuridik  shaxslarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilishga munosib hissa qo‘shib kelmoqda.

Milliy  markaz  Islom  hamkorlik  tashkilotining  Inson  huquqlari deklaratsiyasi mualliflaridan biri hisoblanadi. Shuningdek, markaz  BMTning  inson  huquqlari ta’limi  sohasidagi  “Jamiyatda huquqiy  madaniyatni  yuksaltirish konsepsiyasi”  jahon  dasturi  asosida davlat organlari, fuqarolik jamiyati  institutlari,  ommaviy axborot vositalari, ta’lim muassasalari vakillari uchun umuminsoniy  qadriyatlar,  inson  huquqlarini hurmat qilish va ularga rioya etish  tamoyillari,  shuningdek, fuqarolarning  huquqiy  axborotdan foydalanishini ta’minlashga yo‘naltirilgan  ta’lim  mashg‘ulotlarini olib bormoqda.

Milliy markaz tomonidan huquqtartibot organlari xodimlarining inson  huquqlari  bo‘yicha  xalqaro standartlari  va  milliy  qonunchilikni  qo‘llash  bo‘yicha  malakalarini  oshirish  uchun  maxsus  “Inson qadr-qimmati — oliy qadriyat” o‘quv moduli ishlab chiqilgan.

Bir  qancha  tashkilotlar  bilan hamkorlikda  “Pandemiya  sharoitlarida  yangi  migratsiya  shakllari, migratsiyani boshqarish va migrantlarni  himoya  qilish”  mavzusida xalqaro anjuman o‘tkazilmoqda.

Inson  huquqlari  bo‘yicha  Milliy  markazda  fuqarolar  qabul qilinadi,  jismoniy  va  yuridik shaxslarning  yozma  murojaatlari o‘rganiladi,  ularning  huquqlari, erkinliklari  va  qonuniy  manfaatlarini  himoya  qilish  uchun zarur choralar ko‘riladi. Xususan, tegishli  davlat  organlari  bilan hamkorlikda  aholining  buzilgan huquqlarini  tiklash,  qonuniy  huquqlari  va  manfaatlarini  amalga  oshirish  bo‘yicha  amaliy  yordam ko‘rsatiladi,  paydo  bo‘lgan  muammolarni  hal  qilish  vositalari to‘g‘risida  huquqiy  maslahatlar beriladi.  Fuqarolarning  murojaatlarini  o‘rganish  natijasida  davlat  organlariga  ularning inson  huquqlariga  amal  qilish  va himoyalash sohasidagi faoliyatini takomillashtirish  yuzasidan  tavsiyalar tayyorlanadi.

Inson huquqlari oyligi doirasida  fuqarolarning,  shu  jumladan,  imkoniyati  cheklangan  shaxslarning  huquqlari,  erkinliklari va  qonuniy  manfaatlariga  doir davra suhbatlari, mazkur masalalarga  bag‘ishlangan  yangi  nashrlar taqdimotlari, oliy ta’lim muassasalari  talabalari,  maktab o‘quvchilari  uchun  mahorat  darslari  va  amaliy  mashg‘ulotlar, “COVID-19  pandemiyasi  davrida inson  huquqlari  bo‘yicha  ta’lim” mavzusida  respublika  tanlovi, Xalqaro  inson  huquqlari  kunida faollarni  “Inson  huquqlari  himoyasi uchun” ko‘krak nishonlari bilan tantanali taqdirlash marosimi o‘tkaziladi.

Prezidentimiz  ta’biri  bilan aytganda,  qonun  va  adolat  ustuvorligini  ta’minlash  —  yangi  O‘zbekistonni  barpo  etishning eng  muhim  shartiga  aylangan.  Shu bois,  inson  huquqlarini  ta’minlash  borasidagi  islohotlarimiz amaliy  natijadorligi  bilan  uzviy davom etishiga shubha yo‘q.

Erkin ERNAZAROV,

O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan jurnalist