2021 yil  14  dekabr  kuni  “Zamonaviy  konstitutsionalizm:  milliy  va xorijiy tajriba” mavzusida xalqaro konferensiya bo‘lib o‘tadi. Tadbir Inson huquqlari bo‘yicha Milliy markaz, Barqaror rivojlanish markazi hamda Davlat va  huquq  instituti  hamkorligida  Yevropa  Ittifoqining  O‘zbekiston Respublikasidagi Delegatsiyasi ko‘magida tashkil etildi.

Ma’lumki,  joriy  yil  oktyabr  oyida  mamlakatimizdagi  O‘zbekiston Prezidenti  saylovida  barcha  nomzodlarning  saylovoldi  uchrashuvlarida elektorat  vakillari  tomonidan  mamlakatimizda  konstitutsiyaviy islohotlarni amalga oshirish taklifi ilgari surilgan edi. Shu munosabat bilan  Prezidentimiz  Sh.M.Mirziyoev  senator  va  deputatlar,  keng jamoatchilik,  xalqimiz  bilan  yana  bir  bor  maslahat  qilib,  jahon konstitutsiyaviy  tajribasini  o‘rganib,  puxta  o‘ylagan  holda  Asosiy qonunimizni  takomillashtirish  masalasini  ko‘rib  chiqish  lozimligini ta’kidlagandilar.

Shu o‘rinda ta’kidlash joizki, Konstitutsiyamiz mustaqillik yillarida erishgan barcha yutuq va marralarimizning mustahkam huquqiy poydevori bo‘lib xizmat qiladi. Bir paytning o‘zida u yashayotgan davrimiz, xalqimiz va hayotning o‘zi,  islohotlar  talabi  va  ehtiyojidan  kelib  chiqib  takomillashtirib boriladi.  Zero,  xar  qanday  demkoartik  islohotlar  mustahkam konstitutsiyaviy-huquqiy asosga ega bo‘lsagina bardavom va samarali bo‘ladi. 

Harakatlar  strategiyasi  doirasida  Konstitutsiyamizning  21  ta moddasiga 9 marotaba 32 ta o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritildi. Saylov davridagi  elektorat  takliflarini  umumlashtirib,  Prezidentimiz  Asosiy qonunimizni  yanada  takomillashtirishning  9  ta  yo‘nalishini  belgilab berdilar. 

Bo‘lajak  xalqaro  Forumda  ishtirkochilar  ushbu  masalalar  yuzasidan atroflicha fikr almashadilar.  

Avvalo,  ta’kidlash  joizki,  so‘nggi  yillarda  mamlakatimizda  Yangi O‘zbekistonni  barpo  etish,  erkin  va  adolatli  fuqarolik  jamiyatini shakllantirishga  qaratilgan  o‘zaro  bog‘liq  va  mohiyatan  bir-birini  taqozo etuvchi  tub  demokratik  siyosiy,  iqtisodiy  va  ijtimoiy-huquqiy  islohotlar amalga  oshirilmoqda.  Davlat  va  konstitutsiyaviy  tizim,  jamiyatda  siyosiy-huquqiy,  ijtimoiy-iqtisodiy,  madaniy-ma’naviy  sohalarda  o‘ta  muhim

o‘zgarishlar kuzatilmoqda.

Shu bilan birga, globallashuv, raqamlashtirish, iqlim o‘zgarishi va jadal o‘zgarib borayotgan hayot mamlakatimizni yanada modernizatsiya qilish, tinchlik, barqarorlik  va  milliy  mustaqillikni  mustahkamlash  borasida  yangi  va  yangi yechimini kechiktirib bo‘lmaydigan, o‘ta dolzarb vazifalarni qo‘ymoqda. 

Shu boisdan Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasida o‘ta ahamiyatli va  jiddiy  vazifalar  belgilangan.  Mamlakatni  modernizatsiya  qilishning yetti  yo‘nalishi  bo‘yicha  50  dan  ortiq  kodekslar,  qonunlar,  strategiyalar, konsepsiya  va  dasturlarni  qabul  qilish  va  hayotga  tatbiq  etish  ko‘zda tutilgan,  100  dan  ortiq  boshqa  tashabbuslar  ilgari  surilgan.  Strategiya qonunchilik, huquqni anglash, huquqiy tafakkur va huquqni qo‘llash tizimini, jamiyatning  siyosiy  va  huquqiy  ongini  umuminsoniy  qadriyatlar  va  barqaror rivojlanish tamoyillariga yo‘naltiradi.

Jahon  amaliyoti  islohotlarni  amalga  oshirishda  aynan  jamiyat  va davlatni  modernizatsiya  qilishning  konstitutsiyaviy-huquqiy  asoslarini rivojlantirish muhim ahamiyatga egaligini ko‘rsatmoqda. Bugun dunyoda biror bir konstitutsiya ilk bor qabul qilingan tahririda saqlanib qolmagan. Birgina XXI  asrda  dunyoning  90  ga  yaqin  davlatida  konstitutsiyaviy  islohotlar muvaffaqiyatli  amalga  oshirildi,  57  tasida  yangi  konstitutsiya  qabul qilindi.  Bunda  Konstitutsiyaga  eng  ko‘p  o‘zgartirish  va  qo‘shimchalar  kiritgan o‘nta  davlatlar  sirasiga  Meksika,  Yangi  Zelandiya,  Braziliya,  Shveysariya, Avstriya, Isroil, Chili, Kolumbiya, Gruziya va Hindiston kiradi.

Bunda turli mamlakatlardagi konstitutsiyaviy o‘zgarishlar asosan tashqi va ichki xatarlarni inobatga olib, ularga javob berishga qaratilganligi bilan o‘zaro o‘xshashligini ta’kidlash joiz. Zamonaviy konstitutsiyalar bundan yuz yil oldin unchalik ko‘zga tashlanmagan yangidan-yangi – atrof-muhit, gender tengligi, inson,  ayniqsa,  nogironligi  bo‘lgan  shaxslar,  kelajak  avlod  huquqlari, erkinliklari  va  qonuniy  manfaatlarini  himoya  qilish  kabi  masalalarni qamrab olgan. Ularda, shuningdek, axboriy jamiyatni shakllantirish, raqamli ma’lumotlar  xavfsizligini  ta’minlash,  ilmiy-texnikaviy  va  innovatsion rivojlanish,  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  elektron  demokratiya  va  xalq  qonunchilik tashabbusi  elementlarini  joriy  etish  kabi  boshqa  zamonaviy  masalalar  ham o‘rin olgan.

Konstitutsiyaviy islohot bugungi va istiqboldagi muvaffaqiyatli va barqaror taraqqiyotning zaruriy huquqiy sharti va asosidir. Xususan, u “samarali  va  yaxshi  boshqaruv”  tizimini  joriy  etishning  muhim  vositasi sifatida  hokimiyat  tarmoqlari  o‘rtasidagi  o‘zaro  tiyib  turish  va  muvozanat tizimini  mustahkamlash,  hisobdorlik,  ochiqlik, oshkoralik  va  shaffoflikni oshirishga  yordam  beruvchi  konstitutsiyaviy  “qoidalar”ni  o‘rnatadi.  Natijada boshqaruv sifati va samaradorligini oshirishga qaratilgan ushbu o‘zgarishlar siyosiy tizim barqarorligini ta’minlashga xizmat qiladi. Bu esa, o‘z navbatida, iqtisodiyotni  rivojlantirishga  foyda  keltiradi,  sarmoya  kiritish  va taraqqiyotni ta’minlash uchun qulay va barqaror muhit yaratadi.

Yangi O‘zbekiston Taraqqiyot strategiyasining hayotga izchil tatbiq etilishi demokratik  islohotlarni  yangi  sifat  bosqichiga  olib  chiqmoqda.  Bu,  birinchi o‘rinda, “Inson qadri uchun” degan ustuvor tamoyilni to‘la ro‘yobga chiqarishni nazarda  tutadi.  Qayd  etish  lozimki,  “inson  qadri”  –  fuqarolarning  tinch  va xavfsiz hayotini, asosiy huquq va erkinliklarini, munosib turmush sharoitini ta’minlash  va  zamonaviy  infratuzilmani  yaratish,  mamlakatning  har  bir fuqarosi uchun malakali tibbiy xizmat ko‘rsatish, sifatli ta’lim, ijtimoiy himoya va sog‘lom ekologik muhitni yaratish demakdir. 

Bunga, eng avvalo, “Yangi O‘zbekiston – xalqchil va insonparvar davlat” g‘oyasi  va  “inson  –  jamiyat  –  davlat”  tamoyilini  hayotga  faol  tatbiq  etish, Prezident,  Parlament  va  Hukumat  o‘rtasida  vakolatlarni  aniq  taqsimlash, hokimiyatlar  bo‘linishi  tizimida  o‘zaro  tiyib  turish  va  muvozanatni mustahkamlash,  erkin  va  adolatli  fuqarolik  jamiyatini  rivojlantirish, zamonaviy  xalqaro  hamjamiyatda  o‘zining  munosib  o‘rnini  topish  orqali erishiladi.

Fuqarolik  institutlari,  parlamentarizm,  ko‘ppartiyaviylik  tizimini shakllantirish va rivojlantirish haqiqiy demokratiya timsoli hisoblanadi. Taraqqiyot  strategiyasida  joylardagi  muammolarni  hal  etishda  mahalliy boshqaruv  hokimiyati  organlarining  roli  va  mas’uliyatini  yanada  oshirish, davlat  funksiyalarining  aksariyat  qismini  markazdan  hududlarga  o‘tkazish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar belgilangan.

Xususan, hududlarni rivojlantirishda mahalliy Kengashlarning rolini oshirish, fuqarolik institutlarining samarali faoliyat yuritishi uchun zarur shart-sharoit  yaratishga  e’tibor  qaratiladi.  Birgina  2021  yilning  o‘zida mahalliy  Kengashlar  tomonidan  fuqarolarning  29  mingdan  ortiq muammolari  ijobiy  hal  etilganligini  inobatga  oladigan  bo‘lsak,  ular faoliyatining  konstitutsiyaviy-huquqiy  asoslarini  mustahkamlash “Xalqparvar davlat” g‘oyasini yanada keng hayotga tatbiq etishga xizmat qiladi.

O‘zini-o‘zi boshqarish instituti har qanday konstitutsiyaviy tuzum va fuqarolik  jamiyatining  asosiy  ustunlaridan  biri  bo‘lsa,  oila  – jamiyatning  eng  muhim  bo‘g‘inidir.  Shu  ma’noda  ushbu  institutlarning konstitutsiyaviy asoslarini mustahkamlash inson, jamiyat va davlat, ma’naviy-ijtimoiy  sohalarni  rivojlantirish,  Barqaror  rivojlanish  maqsadlariga erishish, fuqarolar farovonligini yuksaltirishda muhim ahamiyat kasb etadi.

Taraqqiyot  strategiyasida  “Yangi  O‘zbekiston  –  ijtimoiy  davlat” prinsipini  hayotga  tatbiq  etish  bo‘yicha  konstitutsiyaviy  normani mustahkamlash masalalariga alohida e’tibor qaratilgan. Bunda,  jahon  tajribasi  shuni  ko‘rsatmoqdaki,  “ijtimoiy  davlat” tushunchasi faqatgina “ijtimoiy ta’minot” bilan cheklanib qolmaydi, balki ijtimoiy  farqlar  (mulkiy  tengsizlik,  jamoaviy,  umumiy  ne’matlardan foydalanish  –  ta’lim,  sog‘liqni  saqlash)  va  nizolarni  (mehnat  va  kapital o‘rtasidagi va boshqalar) minimallashtirishni o‘z ichiga olgan kengroq talqinni talab qiladi. 

Davlat – ijtimoiy munosabatlarning sub’ekti bo‘lgan inson muammosini hal  etish  masalalari  davlatning  ustuvor  vazifasiga  aylangan,  ijtimoiy muammolarni  hal  qilishda  jamiyatning  barcha  siyosiy  va  iqtisodiy  tizimi ishtirok  etishi  uchun  zarur  sharoitlar  yaratilgan,  shaxsning  ijtimoiy ehtiyojlarini himoya qilish uchun normativ-huquqiy baza yaratilgan va amalda faoliyat  ko‘rsatgan  taqdirdagina  ijtimoiy  davlatga  aylanadi.  Davlat  o‘z fuqarolariga g‘amxo‘rlik qilishi shart. Ijtimoiy davlatning mazmun-mohiyati aynan shundan iborat.  

Kuchli ijtimoiy siyosatni olib borish ijtimoiy munosabatlar tizimini tartibga soluvchi hokimiyat instituti bo‘lmish davlatning tabiatiga xosdir. Bu mohiyatan davlatning o‘z fuqarolariga ijtimoiy g‘amxo‘rligini nazarda tutadi.

Bu vazifa mas’uliyatga aylansa, davlat ijtimoiylashadi.  Ijtimoiy  davlat  –  bu  bozor  iqtisodiyoti,  turli  pandemiya  va epidemiyalar  sharoitida  o‘z  fuqarolariga  ma’lum  bir  minimal farovonlikni  kafolatlaydigan  davlat.  Bu  –  jamiyat  tuzilmasini  tashkil

etishning  muayyan  bir  shakli  bo‘lib,  unda  ijtimoiy-iqtisodiy  va  siyosiy munosabatlar  yuqori  darajada  rivojlangan  bo‘lib,  uning  maqsadi  insonning shaxs sifatida imkoniyatlarini to‘la ro‘yobga chiqarish, fuqarolarning huquq va erkinliklarini  ta’minlash.  Ya’ni,  davlat  o‘z  fuqarolariga,  jumladan pandemiya  sharoitida  ham,  ijtimoiy  kafolatlar  taqdim  etishi  uchun javobgarligini anglatadi.

Xalqaro  siyosiy  va  huquqiy  qarashlarda  ijtimoiy  davlat  g‘oyasi  o‘z ifodasini  ikki  asosiy  tushunchada  aks  etadi  –  “umum  farovonlik  va xurramlikni ta’minlovchi davlat” (Buyuk Britaniya) va “ijtimoiy xuquqiy davlat”  (1949  yilda  Germaniyaning  Asosiy  qonunida  mustahkamlangan).

Keyinchalik ushbu g‘oya 1958 yilda Fransiya Konstitutsiyasining 1-moddasida ham mustahkamlangan  bo‘lib,  unda  “Fransiya  ajralmas,  dunyoviy,  demokratik  va ijtimoiy Respublikadir ...”, deb ta’kidlangan. Hozirda ushbu atamalar Yevropa, Osiyo,  Afrika,  Lotin  Amerikasi  davlatlarining  ko‘plab  konstitutsiyalarida mavjud. Biroq, ularning aksariyatida faqat “ijtimoiy davlat” atamasi mavjud bo‘lib, uning mazmun-maqsadlari to‘liq yoritilmagan.

Asosiy  qonunlarida  faqat  “ijtimoiy  davlat”  iborasi  mavjud  bo‘lgan ko‘plab mamlakatlardan farqli o‘laroq, Rossiya Konstitutsiyasida uning mazmuni quyidagicha  belgilangan:  “Rossiya  Federatsiyasi  –  siyosatining  maqsadi insonning munosib hayoti va erkin rivojlanishini ta’minlash uchun zarur shart-sharoitlar  yaratishga  qaratilgan  ijtimoiy  davlatdir”.  Bir tomondan,  bunday  ta’rif  siyosiy  maqsad  sifatida  berilgan  bo‘lsa,  ikkinchi tomondan, unda – ijtimoiy davlatning ustuvor asoslari: insonning munosib hayoti va erkin rivojlanishi ko‘rsatib o‘tilgan.

Shuningdek  xorijiy  mamlakatlarning  konstitutsiyaviy  islohotlarida “birdamlik”  tamoyilini  hayotga  keng  tatbiq  etish,  huquqiy,  ijtimoiy davlat  qurish,  adolatli  ijtimoiy  siyosatni  amalga  oshirish,  inson kapitalini  rivojlantirish  orqali  jamiyat  va  davlatning  barqaror rivojlanishini ta’minlashga alohida e’tibor qaratilmoqda.

Ta’kidlash  joizki,  adolatli  fuqarolik  jamiyati  –  bu  erkin  shaxslar jamiyati bo‘lib, bu yerda kuchli o‘rta mulkdorlar sinfi mavjud hamda insonning har  tomonlama  kamol  topishi,  fuqarolarni  erkin,  jamiyatning  madaniy, ijtimoiy faol  va qonun  oldida  mas’uliyatli  a’zolari  etib  tarbiyalash uchun zarur  moddiy  va  boshqa  shart-sharoitlar  yaratilgan.  Shu  ma’noda, konstitutsiyaviy  islohotlarda  quyidagi  ustuvor  masalalarga  e’tibor qaratilmoqda:

birinchidan,  aholi  farovonligini  ta’minlash,  milliy  iqtisodiyotni rivojlantirish  va  insonning  iqtisodiy  huquqlarini  ta’minlashning  eng muhim va zarur sharti sifatida xususiy mulkning (jumladan, yer va foydali qazilmalarga  nisbatan)  daxlsizligi  va  himoyasi  tamoyillarini  amalga oshirish.  Xususiy  mulk  daxlsizligi  ustuvorligidan  kelib  chiqib,  davlat idoralari  axborotiga  ishonib  mulkka  ega  bo‘lgan  shaxslarning  huquqlarini buzishga  yo‘l  qo‘ymaydigan  konstitutsiyaviy-huquqiy  bazani  yaratishga  alohida e’tibor qaratiladi;

ikkinchidan, sud fuqarolar va tadbirkorlarning huquqlarini tiklash, xususiy  mulkni  himoya  qilish  tarafdori  bo‘ladigan,  ijro  hokimiyati organlarini  qonun  doirasida  harakat  qilishga  majbur  qiladigan,  jamiyat taraqqiyotiga, birinchi navbatda, uning iqtisodiy ravnaqiga xizmat qiladigan tizimni  yaratish.  Bunday  tizim  inson  huquqlarini  himoya  qilishda  muhim ahamiyatga kasb etadi. Birgina 2021 yilning o‘zida O‘zbekistonda 6,5 mingdan ortiq fuqaro va tadbirkorning huquqlari tiklandi;

uchinchidan, aksariyat davlatlar konstitutsiyalarida xususiy mulk huquqi insonning  konstitutsiyaviy  huquqlaridan  biri  sifatida  e’tirof  etilgan. Xususiy mulk huquqining Konstitutsiya darajasida mustahkamlanishi shu bilan izohlanadiki, u nafaqat shaxs va uning oilasi hayotining moddiy farovonligi va  barqarorligi  manbai  sifatida  muhim  ahamiyatga  ega,  balki  fuqaroning boshqa  ko‘plab  konstitutsiyaviy  huquq  va  erkinliklarini:  qadr-qimmati (munosib turmush darajasi), erkin tadbirkorlik faoliyati, uy-joy, sog‘liqni saqlash,  ta’lim,  madaniyatni  rivojlantirish,  erkin  harakatlanish  va  boshqa huquqlarini  amalga  oshirishga  ham  xizmat  qiladi.  Bunda,  xususiy  mulk huquqining  alohida  ahamiyatini  inobatga  olib,  zamonaviy  konstitutsiyalarda ushbu  huquqning  o‘zini  belgilash  bilan  bir  qatorda,  ko‘pincha,  xususiy  mulk huquqining  ob’ektlari,  sub’ektlari,  huquqni  amalga  oshirish  chegaralari  va imkoniyatlari, uning cheklovlari, kafolatlari va himoya qilish usullari ham ko‘rsatiladi;

to‘rtinchidan,  turli  mamlakatlar  konstitutsiyalarida  nafaqat  xususiy mulkning  sub’ektiv  huquqi,  balki  ob’ektiv  huquq  instituti  sifatidagi xususiy mulkning eng muhim belgilari, eng avvalo, uning boshqa mulk shakllari bilan  munosabatlari,  xususiy  mulkning  ijtimoiy  xususiyati  belgilab qo‘yilgan.  Xususiy  mulkning  konstitutsiyaviy  institutsionalizatsiyasi  uning ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan favqulodda omil ekanligi bilan ham chambarchas bog‘liq. Xususan, u konstitutsiyaviy qadriyatlar bo‘lmish bir tomondan huquqiy va  demokratik  davlat  va  boshqa  tomondan  –  ijtimoiy  davlat  tushunchalari orasidagi mutanosiblikni o‘rnatishda ulkan ahamiyatga ega. 

Xususiy  mulk  huquqini  rivojlantirish  va  uni  konstitutsiyaviy-huquqiy  tartibga  solishning  eng  muhim  zamonaviy  tendensiyalari quyidagilardan iborat:

• xususiy mulkning ijtimoiy funksiyasini kuchaytirish;
• xususiy mulkning konstitutsiyaviy  va  huquqiy  kafolatlarining zaiflashuvi;
• yakka tartibdagi xususiy mulkning zaiflashuvi hamda jamiyat va davlat hokimiyatiga katta ta’sir ko‘rsatuvchi korporativ xususiy mulkning o‘sishi;
• konstitutsiyaviy xususiy mulk  huquqi  ob’ektlari  doirasini kengaytirish,  jumladan,  axborotni  xususiy  mulk  huquqi  ob’ekti  sifatida konstitutsiyaviy darajada mustahkamlash;
• xususiy mulkni konstitutsiyaviy  va  huquqiy  tartibga  solishning integratsiyasi va differensiatsiyasining uyg‘unligini ta’minlash.

Tarixda  xususiy  mulk  kafolatlarini  belgilab  bergan  konstitutsiyaviy ahamiyatga  ega  bo‘lgan  birinchi  hujjat  Fransiyaning  1789  yildagi  Inson  va fuqaroning huquq va erkinliklari deklaratsiyasi bo‘lib, unda xususiy mulk  insonning  tabiiy  va  ajralmas,  muqaddas  va  daxlsiz  huquqi  sifatida ko‘rsatilgan. Deklaratsiyadagi mulk masalalari “inson va fuqarolik huquqlari” bo‘limida  aks  ettirilgan  va  uning  2-bandida  shunday  deyilgan:  “Har  qanday siyosiy  birlashmaning  maqsadi  insonning  tabiiy  va  ajralmas  huquqlarini ta’minlashdir.  Bu huquqlar  erkinlik,  mulk,  xavfsizlik va  zulmga  qarshilik ko‘rsatishni o‘z ichiga oladi”.

Xususiy  mulk  va unga bo‘lgan huquq  erkinlik  va xavfsizlik  bilan  bir qatorda  eng  oliy  qadriyat  sifatida  e’tirof  etiladi  va  ular  insonning ajralmas  huquqidir.  Bundan  tashqari,  “Mulk  daxlsiz  va  muqaddas  huquq bo‘lganligi sababli, hech kim undan qonunda belgilangan ijtimoiy zaruratdan, adolatli  va  oldindan  tovon  undirilishi  shart  bo‘lgan  hollardan  tashqari, mahrum etilishi mumkin emas” (17-modda).

Ushbu  Deklaratsiya  1946  va  1958  yillardagi  Fransiya Konstitutsiyalarining  reambulasiga  kiritilgan.  Biroq,  Fransiyada  xususiy mulk  o‘ziga  xos  ikki  tomonlama  ma’noga  ega,  chunki  bir  tomondan  u konstitutsiyaviy  tushuncha  bo‘lib,  mulkning  boshqa  shakllari  kabi  daxlsizdir, boshqa tomondan esa jamiyat mulki xususiy mulkdan ustun qo‘yiladi.

Fransiyaning  huquqiy  hujjatlarida  ijtimoiy  davlat  g‘oyasiga  qarshi o‘laroq xususiy mulk daxlsizligiga nisbatan bir oz noaniq munosabat mavjud. Konstitutsiyada “Fransiya ... ijtimoiy respublikadir. Bu barcha fuqarolarning qonun  oldida  tengligini  ta’minlaydi”.  Ijtimoiy  davlat  xususiy  mulk chegaralarini  talqin  qilishdan  kelib  chiqib,  jamiyat  oldida  tenglikni ta’minlash majburiyatini oladi. Shu munosabat bilan bu boradagi Fransiya va boshqa xorijiy tajribalarni chuqurroq o‘rganish muhim ahamiyatga ega.

Hozirgi  vaqtda  ko‘pgina  rivojlangan  davlatlar  global  iqlim o‘zgarishlarini hisobga olgan holda o‘z konstitutsiyalariga maxsus ekologik bo‘limlarni  kiritmoqdalar.  Bu  borada  Fransiya,  Rossiya  va  boshqa  Yevropa davlatlarining  ekologik  xartiyalarini  Konstitutsiyaning  tarkibiy qismlari sifatida qabul qilish borasidagi tajribasi qiziqarlidir.

Xususan,  Asosiy  qonunlarda  ekologik  huquqning  umume’tirof  etilgan tamoyillari  mustahkamlangan  bo‘lib,  ular  jamiyat  va  tabiatning  o‘zaro munosabatlari ehtiyojlariga mos kelishi kerak. Bu:

• ob’ektiv shartlilik (huquqiy tamoyil tabiatga, tarixga va jamiyatga mos kelgandagina haqiqiy deb tan olinishi mumkin);
• tarixiy shartlilik  (davlat  siyosati  va  davlat  tuzumining  o‘zgarishi bilan huquqiy tartibga solish tamoyillari o‘zgaradi. Agar ilgari yer va tabiiy ob’ektlar  davlatning  mutlaq  mulkida  bo‘lgan  bo‘lsa,  keyinchalik  ular fuqarolarning  xususiy  mulkida  bo‘lishi  mumkin,  ya’ni  tabiiy  ob’ektlarga mutlaq davlat monopoliyasi prinsipi o‘zgartiriladi);
• tizimlilik (ekologik huquqning barcha tamoyillarini umumiy huquqiy (konstitutsiyaviy) tamoyillarga, umumiy  qism  tamoyillariga  va  ekologik huquqning maxsus qismi tamoyillariga tasniflash).

Xulosa  qilib  shuni  ta’kidlaymizki,  insoniyat  sivilizatsiyasi rivojlanishidagi  zamonaviy  tarixiy  bosqichning  eng  muhim  xarakterli xususiyati – “raqamli” va axborot jamiyatining shakllanishidir. Axborot va  bilim  rivojlanish,  davlat  tuzilmalarini  yanada  tejamkor  va  samarali tuzilmalarga aylantirishning strategik omillariga aylanmoqda. 

Shu  bilan  birga,  ko‘plab  davlatlar  to‘rtinchi  sanoat  inqilobiga  qadam qo‘yayotgan  sharoitda  O‘zbekistonning  raqobatbardoshligini  ta’minlash, shuningdek,  axborot  jamiyatini  shakllantirish  maqsadida  davlat  tomonidan axborot  texnologiyalari  va  “raqamli  konstitutsiya  institutlari”dan foydalanishni  qo‘llab-quvvatlashning  konstitutsiyaviy-huquqiy  asoslarini mustahkamlash masalasini ko‘rib chiqish zarur. 

A.X.Saidov,

Inson huquqlari bo‘yicha 

O‘zbekiston Respublikasi

Milliy markazi direktori, akademik